Pięć kluczowych porad prawnych dla osób dotkniętych klęską żywiołową w 2024 roku:
Zgłoszenie szkód ubezpieczycielowi - jeśli posiadasz polisę ubezpieczeniową na nieruchomość lub mienie ruchome, zgłoś szkodę jak najszybciej do swojego ubezpieczyciela. Sprawdź terminy zgłaszania szkód w swojej polisie ubezpieczeniowej. Zbierz dokumentację zdjęciową zniszczeń oraz wszelkie dowody poniesionych strat (np. faktury za naprawy, zakup nowego sprzętu itp.).
Pomoc ze strony państwa - osoby poszkodowane mogą ubiegać się o pomoc finansową ze strony państwa, np. w formie zasiłków celowych. Zasiłki celowe są przyznawane przez gminy na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Najszybszą formą pomocy jest jednak zasiłek powodziowy w kwocie do 2.000,00 zł w celu zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Zasiłek jest przyznawany niezależnie od dochodu, a decyzja o jego przyznaniu powinna być niezwłoczna, tj. do 2 dni. Wniosek należy złożyć w gminnym lub miejskim ośrodku pomocy społecznej. Poszkodowani mogą się również ubiegać o pomoc „doraźną” (do 6.000,00 zł) oraz pomoc na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego (do 200.000,00 zł).
Zwolnienie z niektórych zobowiązań finansowych - w sytuacji klęski żywiołowej, poszkodowani mogą wystąpić o ulgi podatkowe, odroczenie płatności składek ZUS, a także zawieszenie lub umorzenie kredytów bankowych. Banki i instytucje finansowe często oferują specjalne programy pomocowe dla klientów dotkniętych klęską żywiołową. Warto skontaktować się bezpośrednio z instytucjami, by dowiedzieć się o możliwościach uzyskania takich ulg.
Ochrona prawna najemców i właścicieli nieruchomości - w przypadku zalania mieszkania lub domu, najemca ma prawo domagać się obniżenia czynszu, a nawet rozwiązania umowy najmu, jeżeli lokal staje się niezdatny do zamieszkania.
Prawa pracownicze - pracownicy, którzy nie mogą stawić się do pracy z powodu skutków klęski żywiołowej, mają prawo do usprawiedliwionej nieobecności. Mogą również korzystać z urlopu na żądanie lub wnioskować o urlop bezpłatny, jeśli nie są w stanie pracować.
Autor
Paulina Polanowska
Prawnik z Kancelarii Kopeć Zaborowski
1. Odszkodowanie
- Czy mogę liczyć na odszkodowanie z mojej polisy ubezpieczeniowej? Jakie kroki muszę podjąć, aby uzyskać odszkodowanie?
Wszystko zależy od zakresu posiadanego ubezpieczenia. Zwykle ubezpieczenie nieruchomości od powodzi nie wchodzi w skład polisy podstawowej lub też w ramach polisy podstawowej ochroną ubezpieczeniową objęte są jedynie mury domu, ale nie ruchomości znajdujące się wewnątrz.
Należy zwrócić też uwagę na okres karencji (okres od momentu podpisania umowy z ubezpieczycielem, w którym nie zostanie wypłacone odszkodowanie, nawet jeśli dojdzie do zdarzenia) i wyłączenia odpowiedzialności, w wyniku których ubezpieczyciel nie wypłaci odszkodowania za podtopienie nieruchomości.
Aby uzyskać odszkodowanie, należy postępować zgodnie z procedurą zgłaszania szkód, określonej w posiadanej polisie. Zwykle procedura wymaga podjęcia następujących działań:
zabezpieczenie mienia przed dalszym zniszczeniem;
zgłoszenie szkody ubezpieczycielowi, przez formularz albo telefonicznie - dane kontaktowe zwykle znajdują się na polisie, u agenta lub na stronie ubezpieczyciela.
wykonanie dokumentacji fotograficznej uszkodzenia – już od początku występowania szkody oraz w trakcie jej powstawania;
przystąpienie do usuwania szkód w niezbędnym zakresie.
- Co mogę zrobić, jeśli ubezpieczyciel odmawia wypłaty odszkodowania lub oferuje niższą kwotę niż oczekiwałem/am?
W przypadku decyzji odmownej wypłaty odszkodowania lub propozycji wypłaty odszkodowania w zbyt niskiej wysokości, możliwe odwołanie od decyzji ubezpieczyciela i wniosek o ponowne rozpatrzenie zgłoszenia (reklamacja) oraz wniosek o przedstawienie kosztorysu. Gdy to nie poskutkuje, kolejnym krokiem jest skarga do Rzecznika Finansowego i Rzecznika Konsumentów. Ostatecznie w razie braku porozumienia z ubezpieczycielem należy skierować pozew do sądu przeciwko ubezpieczycielowi.
- Jakie dokumenty muszę dostarczyć, aby skutecznie dochodzić roszczeń?
Szczegóły mogą się różnić zależnie od konkretnego ubezpieczyciela, jednak z zwykle potrzebne będą: polisa lub jej numer, fotografie szkody/zniszczeń, rachunki dotyczące wykonanych napraw, zakupionych materiałów, zaświadczenie o przeprowadzonych akcjach ratunkowych od odpowiednich służb.
2. Odpowiedzialność lokalnych władz:
- Czy mogę pociągnąć do odpowiedzialności władze lokalne za brak odpowiednich zabezpieczeń przeciwpowodziowych?
- Czy mam prawo do roszczeń wobec miasta/gminy, jeśli ich działania (lub brak działań) przyczyniły się do powstania szkód?
Ogólną zasadą jest że ochrona przed powodzią jest zadaniem Wód Polskich oraz organów administracji rządowej i samorządowej. Jednostkom samorządu terytorialnego zadania te powierza się na mocy porozumienia administracyjnego. Jeżeli zatem władze lokalne zawarły takie porozumienie, można kierować wobec jednostki samorządu roszczenia związane z niedochowaniem ich obowiązków.
Należy mieć na względzie, że uzyskanie odszkodowania będzie wymagało wytoczenia powództwa przeciwko jednostce samorządu terytorialnego, w którym to procesie będziemy musieli udowodnić zaniechania po stronie władz oraz ich wpływ na naszą sytuację.
3. Pomoc rządowa i inne formy wsparcia:
- Czy przysługują mi jakieś formy wsparcia finansowego od państwa? Jakie procedury muszę przejść, aby uzyskać tę pomoc?
- Jakie są terminy składania wniosków o pomoc dla osób poszkodowanych przez klęski żywiołowe?
Każda poszkodowana w wyniku wystąpienia powodzi rodzina lub osoba samotnie gospodarująca, uprawiona jest do otrzymania jednorazowego zasiłku powodziowego w kwocie do 2 tys. zł.
Wniosek o zasiłek składa się do wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), w terminie określonym w rozporządzeniu Rady Ministrów stwierdzającym wystąpienie powodzi. Decyzja przyznająca zasiłek powinna zostać wydana maksymalnie w ciągu 2 dni.
Przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1283) przewidują również zasiłki celowe:
do 6 tys. zł na tzw. pomoc „doraźną” – wypłacane w terminie 2 dni roboczych od daty wpływu do właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego kompletnych wniosków;
do 200 tys. zł na remont albo odbudowę budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego lub 100 tys. zł na remont albo odbudowę budynku/budynków gospodarczych - wypłacane w terminie 45 dni od daty wystąpienia zdarzenia o charakterze klęski żywiołowej.
Powyższa pomoc udzielana jest na wniosek osoby uprawnionej złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia wystąpienia zdarzenia o charakterze klęski żywiołowej.
O tym, jaki rodzaj pomocy trafi do poszkodowanego, zdecyduje wynik wywiadu środowiskowego.
Przedsiębiorcy, którzy ponieśli szkodę w wyniku powodzi, mogą ubiegać się o pożyczki na warunkach określonych w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 654). Pożyczkę przedsiębiorca przeznacza na usuwanie szkód w rzeczowych powstałych w wyniku powodzi w miejscu faktycznego wykonywania działalności gospodarczej. Pożyczka może być przeznaczona także na remont lub przystosowanie do prowadzenia działalności gospodarczej innego lokalu lub budynku, w sytuacji, gdy usuwanie szkód w dotychczasowym miejscu jej prowadzenia wiązałoby się ze zwiększonym ryzykiem powtórnego zniszczenia przez powódź w przyszłości. Pożyczka może być udzielona przedsiębiorcy jednokrotnie do wysokości szkody poniesionej w wyniku powodzi, w kwocie nie wyższej niż 50 000 zł. Wniosek o udzielenie pożyczki przedsiębiorca składa w terminie 6 miesięcy od dnia wystąpienia szkody powstałej w wyniku powodzi.
4. Odbudowa i naprawa nieruchomości:
- Czy muszę uzyskać specjalne pozwolenia na odbudowę domu po powodzi? Jakie są zasady dotyczące odbudowy w strefach zagrożonych powodzią?
- Jakie mam prawa, jeśli wykonawca prac remontowych nie wywiązuje się z umowy?
Prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenie, w którym wymienia w nim nazwy miejscowości i gmin, w których będą obowiązywać przepisy ustawy z 11 sierpnia 2001 o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (DzU z 2001 r. nr 84, poz. 906 z póź. zm.).
Budynki znajdujące się na terenie wskazanych w rozporządzeniu gmin, które uległy zniszczeniu lub uszkodzeniu w wyniku powodzi odbudowuje i remontuje się na następujących zasadach:
aby odbudować budynek zniszczony, nie trzeba uzyskiwać pozwolenia na budowę, lecz wystarczy zgłosić zamiar odbudowy do starosty – dzięki temu m.in. nie potrzeba nowego projektu budowlanego a cała procedura znacznie się skraca;
aby wyremontować uszkodzony budynek, nie trzeba dokonywać nawet zgłoszenia do starosty.
Uprawnienia względem wykonawcy prac remontowych lub budowlanych powinna określać umowa o roboty budowlane lub umowa o prace remontowe. Warto zadać o to aby umowa chroniła nas jako zlecających prace prze nierzetelnością lub nieterminowością wykonawcy. Prawidłowo skonstruowana umowa może przewidywać m.in. zabezpieczenie należytego wykonania robót, kary umowne na wypadek nieterminowego lub wadliwego wykonania prac, uprawnienie do powierzenia wykonania zastępczego czy odstąpienia od umowy.
5. Sprawy związane z kredytami hipotecznymi:
- Co mogę zrobić, jeśli nie jestem w stanie spłacać kredytu hipotecznego z powodu strat spowodowanych powodzią?
- Czy mogę negocjować z bankiem zawieszenie lub zmniejszenie rat kredytu w związku z trudną sytuacją?
W tym aspekcie aktualnie nie obowiązują specjalne regulacje, jednak warto mieć na względzie ogólne rozwiązania obowiązujące jeszcze przed wystąpieniem powodzi.
Szczególnie pomocne może okazać się skorzystanie z tzw. wakacji kredytowych - kredytobiorcy mogli zawiesić spłatę raty kredytowej dwukrotnie w okresie od 1 czerwca do 31 sierpnia oraz aktualnie dwukrotnie w okresie od 1 września do 31 grudnia. Rata kredytu musi przekroczyć 30 proc. dochodu gospodarstwa domowego.
Oprócz wakacji kredytowych możliwe jest skorzystanie z Funduszu Wsparcia Kredytobiorców. Zadaniem funduszu jest pomoc kredytobiorcom w trudnej sytuacji finansowej, u których rata przekracza 40 proc.
Niezależnie od ustawowych rozwiązań, możliwe jest prowadzenie rozmów i negocjacji z bankiem, których wynik w zasadniczej mierze zależeć będzie od podejścia banku i sformułowania naszych propozycji, jak również treści już zawartej umowy kredytowej.
6. Kwestie prawne związane z dokumentami:
- Co zrobić, jeśli utraciłem/am ważne dokumenty (np. akt własności, umowy) w wyniku powodzi? Jak mogę je odzyskać?
- Czy mam prawo do odszkodowania za zniszczone dokumenty i dane, które były niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej?
Sposób odzyskania dokumentów zależy od rodzaju konkretnego dokumentu.
Dokumenty mające formę aktu notarialnego przechowywane są przez notariusza przez okres co najmniej 10 lat – w tym czasie możemy uzyskać wypis z aktu notarialnego, którym będziemy mogli się posługiwać w obrocie.
Wiele dokumentów możemy uzyskać jako odpis oryginału dokumentu z sądu – np. kluczowy dla nas wyrok sądowy.
Wiele dokumentów możemy uzyskać w standardowy sposób przewidziany dla ich uzyskania tj. poprzez złożenie wniosku o jego wydanie we właściwym urzędzie. Co więcej, niekiedy wprowadza się preferencyjne sposoby ich uzyskania m.in. zwalniając z opłaty za wydanie, jeżeli dokument został utracony w wyniku powodzi. Za przykład może posłużyć zwolnienie od opłaty za wydanie dokumentu paszportowego osoby, które przedstawią wydane przez właściwy organ gminy zaświadczenie potwierdzające, że dokumenty zostały utracone w związku z powodzią;
7. Ochrona zdrowia i życia
- Czy mogę dochodzić odszkodowania za szkody na zdrowiu fizycznym lub psychicznym moim lub mojej rodziny spowodowane powodzią?
- Czy przysługują mi jakieś szczególne prawa, jeśli zostałem/am zmuszony/a do opuszczenia swojego domu?
Aktualnie nie wprowadzono w tym zakresie szczególnych rozwiązań prawnych.
Szczególne reguły odszkodowań dotyczą roszczenia o odszkodowanie, za stratę majątkową w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego – np. nakazu ewakuacji.
Odszkodowanie za szkody na osobie można dochodzić od ubezpieczyciela zależnie od posiadania odpowiedniego ubezpieczenia osobistego, tzw. ubezpieczenie na życie.
Warto mieć na względzie także możliwość skorzystania z pomocy medycznej i psychologicznej oferowanej w ramach programów pomocowych władz lokalnych.
AUTOR: Jakub Majewski
Prawnik z Kancelarii Kopeć Zaborowski
Komentarze